Państwowe obchody rocznicowe tragicznych wydarzeń kieleckich sprzed 70 lat zorganizowało Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Instytut Pamięci Narodowej Delegatura w Kielcach, Narodowe Centrum Kultury, Europejska Sieć Pamięć i Solidarność.

Podczas wystąpienia prezydenta RP Andrzeja Dudy przy tablicy upamiętniającej zbrodnię jaka dokonana została osobach narodowości żydowskiej obecni byli przedstawiciele rządu z wicepremierem Piotrem Glińskim, parlamentu, władz wojewódzkich i samorządowych oraz partii politycznych, organizacji społecznych i licznie przybyłych kielczan. Obecni byli również goście m.in. : naczelny rabin Polski Michael Schudrich, Szewach Weiss, były przewodniczący Knesetu i ambasador Izraela w Polsce Anna Azari

Prezydent Andrzeja Duda na początku swego wystąpienia, często nagradzanego w trakcie oklaskami, podkreślił, że jest tu dzisiaj w Kielcach po to, by w imieniu Rzeczypospolitej oddać hołd tym, którzy zostali zamordowani 4 lipca 1946 r.

- Byłem przed momentem na cmentarzu żydowskim, by pochylić głowę w zadumie i modlitwie nad zbiorową mogiłą tych którzy tutaj zginęli. Można by powiedzieć – młodych ludzi. Ale, co najważniejsze, z całą mocą chcę podkreślić, że byli to obywatele Rzeczpospolitej żydowskiego pochodzenia. Ludzie, którzy często cudem przeżyli gehennę holocaustu tracąc często na własnych oczach swoich najbliższych. Jestem tutaj, by podkreślić, że niepodległa, suwerenna, wolna Rzeczpospolita oddaje hołd tym swoim obywatelom – zaakcentował prezydent.

Prezydent Duda podkreślił, że Polska jest krajem wolności, wzajemnego szacunku i państwem dobrego współżycia wszystkich ich obywateli niezależnie od narodowości, niezależnie od wyznania, niezależnie od języka. Zdaniem prezydenta, ta tragedia pogromu kieleckiego ma dwa wymiary – państwowy i społeczny.

- Zdarzyła się bowiem już po II wojnie światowej, po straszliwym doświadczeniu holocaustu. Zdarzyła się w państwie, które miało nową władzę – komunistyczną. Zdarzyła się w państwie, w którym w czasie II wojny światowej władze Polski Podziemnej karały wszystkich donosicieli, szmalcowników, wszystkich tych którzy nie byli solidarni w sprzeciwie wobec wspólnego wroga, jakim były faszystowskie Niemcy, jakim byli hitlerowcy okupujący polskie ziemie. Władze podziemne nakazywały pomoc obywatelom polskim narodowości żydowskiej, których Niemcy chcieli całkowicie wyniszczyć – podkreślił prezydent.

Andrzej Duda przypomniał, że to właśnie władze Polski Podziemnej stworzyły Żegotę, która uratowała tysiące istnień ludzkich, w tym dzieci i przekazywały do mocarstw światowych informacje o tym co dzieje na ziemiach polskich okupowanych przez Niemców, że naród żydowski jest niszczony, że istnieją obozy masowej zagłady, że masowo codziennie morduje się ludzi.

- Po tym gdy przyszły nowe władze komunistyczne, które niszczyły Państwo Podziemne i wszystkich, którzy im się sprzeciwiali, to doszło do tej tragedii – mówił prezydent.

Andrzej Duda zaznaczył, że dzisiaj Polska jest państwem praworządnym, które chce zapewnić bezpieczeństwo wszystkim swoim obywatelom niezależnie od tego z jakiego domu pochodzą, w jakiej wierze i bez wiary zostali wychowani. Jaki język jest bliski ich sercu, bo wszyscy jesteśmy polskimi obywatelami. I wszystkim swoim obywatelom Rzeczpospolita jest winna jednakową ochronę – podkreślił prezydent.

Andrzej Duda złożył hołd także wszystkim tym, którzy na przestrzeni dziesięcioleci budowali i budują dobre relacje pomiędzy narodem polskim, a narodem żydowskim, a także wszystkim tym, którzy kultywują pamięć i pokazują piękną, ale też czasem trudną historię Rzeczpospolitej.

- Dbajmy o to co było ważne, o to, co było piękne, ale też i o to, co było trudne, żeby nie ginęła pamięć. Żeby na tym co trudne budować jak najlepsze relacje współżycia, przyjaźni, a przede wszystkim nigdy nie dopuszczać do wrogości bezpodstawnej, pustej, prymitywnej – zaapelował prezydent.

Delegacje państwowe, parlamentarne, samorządowe złożyły wiązanki kwiatów pod tablicą upamiętniające krwawe wydarzenia sprzed 70 lat.

Prezydent Andrzej Duda i wicepremier Piotr Gliński zwiedzili wystawę „Wspomnijcie na minione dni” zorganizowaną w Kielcach w siedzibie Stowarzyszenia im. Jana Karskiego przy ul. Planty 7, która poświęcona jest pamięci ofiar wydarzeń sprzed 70 lat. Prezentował ją Bogdan Białek, prezes Stowarzyszenia im. Jana Karskiego, autor i kurator wystawy. Po obejrzeniu wystawy prezydent wpisał do księgi pamiątkowej następujące słowa: „W 70. rocznicę Pogromu Kieleckiego z żalem, szacunkiem i czcią pochylam głowę nad wspólną mogiła i pamięcią Ofiar – pomordowanych obywateli polskich narodowości żydowskiej. Dziękuję wszystkim pielęgnującym tę pamięć dla historii i wychowania przyszłych pokoleń - Andrzej Duda;

Uroczystość oficjalną poprzedziła zorganizowana w Domu Środowisk Twórczych w Kielcach międzynarodowa debata pt. „Antysemityzm jako narzędzie komunizmu. Pytania – hipotezy – interpretacje”, w której wzięli udział : Hubertus Knabe (Miejsce Pamięci Berlin – Hohenschönhausen), Andrảs Kovảcs (Uniwersytet Środkowoeuropejski, Budapeszt), Szewach Weiss (były przewodniczący Knesetu) oraz Jan Rydel (Europejska Sieć Pamięć i Solidarność).

Prof. Grzegorz Berendt i prof. Bożena Szaynok odznaczeni zostali Krzyżami Kawalarskimi Orderu Odrodzenia Polski nadanymi przez prezydenta Rzeczpospolitej Polski za wybitne zasługi w badaniu i upamiętnianiu prawdy na temat wydarzeń w Kielcach z lipca 1946 r. Ordery wręczył w imieniu prezydenta RP Andrzeja Dudy minister Wojciech Kolarski. Podczas konferencji obecny był także wicepremier i minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński.

W popołudniowej debacie pt. „Badacze wobec wydarzeń w Kielcach 4 lipca 1946 r. Pytania – hipotezy – interpretacje” wzięli udział: Grzegorz Berendt (Oddział IPN w Gdańsku), Bożena Szaynok (Uniwersytet Wrocławski), Ryszard Śmietanka-Kruszelnicki (Delegatura IPN w Kielcach) oraz Dorota Koczwańska-Kalita, naczelnik Delegatury IPN w Kielcach.

Konferencji towarzyszyła projekcja filmu fabularnego Henio w reż. A. Miłosza i P. Weycherta.

Pogrom Żydów („zajścia antyżydowskie”) miał miejsce w Kielcach 4 lipca 1946 r. Do masowej zbrodni na ludności żydowskiej doprowadziła nieprawdziwa pogłoska o porwaniu i zamordowaniu przez Żydów dziecka, ale także podzielane przez część społeczeństwa nastroje antysemickie (m.in. stereotyp „żydokomuny”) oraz niezrozumiała, niewiarygodna wręcz bierność i nieudolność tych, którzy kierowali formacjami sił porządkowych, mogąca być uznana za przyzwolenie i prowokację. Trwające wiele godzin zajścia antyżydowskie (z udziałem cywili, milicjantów, funkcjonariuszy UB i żołnierzy z różnych jednostek wojskowych) spowodowały, według śledztwa Instytutu Pamięci Narodowej, śmierć 37 Żydów oraz 3 Polaków. Rannych zostało 35 Żydów. W niektórych dokumentach i publikacjach liczba ofiar jest większa. W dziewięciu procesach oskarżonych zostało 38 osób.

Po pogromie, pod zarzutem odpowiedzialności za tragiczne wydarzenia, władze komunistyczne przeprowadziły gwałtowną kampanię propagandową wymierzoną w podziemie niepodległościowe, Polskie Stronnictwo Ludowe, Kościół katolicki i władze RP na uchodźstwie. Zdaniem naukowców IPN, problemem ciągle otwartym i spornym pozostaje pytanie – czy przebieg i dynamika zajść antyżydowskich w Kielcach spowodowane były szeregiem działań o charakterze prowokacyjnym, czy też były wynikiem spontanicznych działań tłumu lub poszczególnych grup ludzi.

Informacje, które znajdują się w nowo odkrytych (odnalezionych) źródłach niczego nie przesądzają, potwierdzają jednak nieprecyzyjność dotychczasowych ustaleń, włącznie z tymi, które znajdują się w „Postanowieniu o umorzeniu śledztwa w sprawie pogromu kieleckiego prowadzonego przez OKŚZpNP w Krakowie z 21 października 2004 r.”. Formułowane są postulaty przeprowadzenia kwerend archiwalnych oraz skorzystania z doświadczeń badaczy różnych dyscyplin nauki.