Nostalgia za czarno-białym światem

Prymas w Komańczy
scen i reż. Paweł Woldan
emisja: 20 września w TVP historia

Paweł Woldan jest etatowym reżyserem historii polskiej świętości, Kościoła i wielkich jednostek. A ponieważ dzieli twórczość w dużej mierze między spektakle i filmy dokumentalne, to czasem zdarza mu się gubić wartkość akcji i tak potrzebny w teatrze telewizji suspens. Słowem: inscenizacja ta nieco się dłuży i nuży. Nie można jej jednak odmówić wartości – w końcu traktuje o zdarzeniach zwrotnych w historii kraju w połowie zeszłego wieku. Uwięzienie prymasa Wyszyńskiego i jego pobyt w Komańczy w obliczu narastającego konfliktu Kościoła z państwem jest tematem pasjonującym dla wielu ludzi do dziś. Sam miałem okazję być w Komańczy, przechadzać się korytarzami tamtejszego klasztoru, ścieżkami górskimi dookoła, chłonąć klimat tego miejsca. Magicznego, pięknego, ale tak odległego od wiru wydarzeń, od środka państwa. Dla zwykłego obywatela, jak ja, była to przestrzeń iście narnijska, ale dla prymasa, dla duchowego wodza? Strojna wygłuszona klatka.

Woldan przybliża nam tę przewrotną zsyłkę: rozterki Wyszyńskiego, jasnogórskie próby kontaktu i zaktywizowania prymasa, no i aparat władzy: knujący, podsłuchujący, cyniczny, a koniec końców – bezsilny. Dla mnie jako osoby będącej dzieckiem wolnej Polski jest w tym spektaklu pewna nuta nostalgii za monochromatycznym światem, w którym zło jest klarowne i nazwane, cele Kościoła są prostsze niż zazwyczaj, a jego misja zespala się z misją narodu, obywateli. Tworzy się synergia, która uszczęśliwia obie strony w starciu ze złem codzienności, ze złem historii. Czy dzisiaj da się cokolwiek nazwać? Odnaleźć stałość autorytetu i dogmat pośród milionów sofizmatów i galopującego relatywizmu?

Dobry Talar tynfa wart

Selekcja
Waldemar Łysiak, reż. Tadeusz Kijański
emisja: 27 września w TVP Historia

Konający szef mafii, capo di tutti capi, przywołuje swych trzech podwładnych, by uroczyście przekazać tron. Sukcesja nie może się jednak odbyć bez starannej selekcji i nikt w zasadzie nie wie, kto stanie na czele „rodziny”. Historia banalna, ale dobrze napisana (ba, Waldemar Łysiak!) i ciekawie skrojona audiowizualnie. Futurystyczno-dystopijna muzyka Andrzeja Korzyńskiego oscyluje na pograniczu klimatów science fiction i horroru, niepokoi dźwiękami syntezatora, nie daje wytchnienia – podobnie jak sama fabuła, która wydłuża tajemnicę, ciągnie, a nas samych bezpowrotnie wsysa w brutalny świat mafii. Już sama otwierająca scena ewokuje jakieś okrutne wynaturzenie, odwrócenie moralnego ładu: oto dziewczynka trzymająca lalkę z beznamiętną miną wyciąga pistolet i strzela w widza, ekran przez całą sekwencję skąpany jest w krwistym szkarłacie.

Tadeusz Kijański (reżyseria) powołuje do życia dramat gangsterski, nadaje mu jednak bardzo dystynktywny charakter – to nie jest po prostu biedna wersja Ojca chrzestnego. Nie, to jest osobny, pełnoprawny twór, który oczywiście, momentami trąci myszką – w końcu to dziecko lat 80. – momentami bawi, gdy brutalność jest umowna, a bicie pozorowane, ale ponad wszystko przykuwa do ekranu. Dzisiaj używa się neologizmu „immersja” – ten spektakl jest immersyjny. Wciąga. Ma w sobie coś z Dwunastu gniewnych ludzi, ma w sobie coś z Norymbergi Waldemara Krzystka – łapie w kleszcze i trzyma w napięciu do ostatnich chwil, do rozwiązania. Wielka w tym zasługa protagonisty – Henryka Talara, grającego jednego z mafijnych sukcesorów, za którego myślami podążamy. Swój ślad pozostawia także nieśmiertelny Marek Kondrat.

To pierwsza z trzech części cyklu Selekcja. Czy pozostałe są równie dobre? Być może dowiedzą się Państwo w październikowej odsłonie naszego cyklu...