Historia i znaczenie jasełek

Jasełka mają w Polsce długą i bogatą historię. Sięgają one czasów średniowiecza, kiedy to były popularnym elementem ludowej pobożności. W okresie zaborów polska szkoła, choć poddawana licznym restrykcjom, często organizowała jasełka jako symbol oporu i pielęgnowania narodowej tożsamości. Przedstawienia te były nie tylko religijnym, ale również kulturowym fenomenem, który integrował lokalne społeczności i wzmacniał poczucie narodowej wspólnoty. Od lat w szkołach organizowane są jako forma uczczenia świąt Bożego Narodzenia oraz integracji uczniów i społeczności szkolnej. Niemniej jednak…

Opinie środowisk lewicowych

…środowiska lewicowe i liberalne często krytykują organizowanie jasełek w szkołach publicznych, argumentując, że placówka oświatowa powinna być miejscem „neutralnym światopoglądowo”. Według nich, jasełka mogą naruszać zasady „świeckości edukacji”, zwłaszcza w społeczeństwie coraz bardziej zróżnicowanym pod względem religijnym.

Fundacja „Wolność od religii” w jednym ze swoich licznych listów do MEN zauważa, że „Organizowanie obowiązkowych jasełek w szkołach i przedszkolach w ramach zajęć innych niż religia jest krzywdzące dla mniejszości wyznaniowych”.

- Koncert kolęd lub jasełka mogą naruszać prawa osób niewierzących i nie powinny się odbywać zamiast innych zajęć, niż religia. Można takie wydarzenie zorganizować np. w sobotę – tłumaczy Dorota Wójcik, prezes Fundacji na łamach portalu prawo.pl.

Dodaje, że fakt, iż dziecko nie musi brać udziału w takim szkolnym wydarzeniu, nie do końca rozwiązuje sprawę – bo naraża je na wykluczenie.

Argumenty za utrzymaniem jasełek

Zwolennicy jasełek podkreślają ich wartość edukacyjną i kulturową. Wskazują, że jasełka uczą dzieci historii i tradycji, a także promują wartości takie jak wspólnota, empatia i dobroć. Ponadto, dla wielu uczniów i ich rodzin, jasełka są ważnym elementem obchodów świąt Bożego Narodzenia.

Na jeszcze inny wymiar wskazuje ks. Dominik Miller, mariawita.

- Patrząc obiektywnie. Narodzenie Jezusa Chrystusa nie tylko jest wydarzeniem religijnym, ale również historycznym mającym przełożenie na dzieje świata, oraz rozwój kultury, sztuki i filozofii. W szkołach organizowane są obchody ważnych rocznic związanych z historią naszego kraju, które mają integralnym wpływ na naszą tożsamość. Dlaczego tym samym przedstawienia jasełkowe miałoby być pomijane ? Wydaje mi się, że potrzeba tylko dobrej woli i przychylnego spojrzenia, ażeby nie wylać dziecka z kąpielą. Jeśli zakazujemy jasełek, w takim razie należałoby również być konsekwentnym i nie ubierać choinek w szkołach… nie robić świątecznych dekoracji – wskazuje ks. D. Miller.

– Jasełka nie tylko niosą określony przekaz religijny, ale są ważnym elementem w poznawaniu europejskiego i polskiego kodu kulturowego, pomocnego w odczytywaniu dzieł literackich, plastycznych i muzycznych. Te przedstawienia, wywodzące się z misteriów średniowiecznej Europy, niosą nie tylko określony przekaz religijny, ale są również ważnym elementem integracji – uzupełnia powyższą argumentację ks. Marcin Gołębiewski, rzecznik prasowy Diecezji Drohiczyńskiej.

Errare humanum est

Ta łacińska sentencja oznaczająca "mylić się jest rzeczą ludzką" doskonale oddaje obecną sytuację w polskiej szkole. Zdeklarowani przeciwnicy jakichkolwiek wydarzeń o treści religijnej w szkole podejmują kwestię tzw. świeckości szkoły. Tymczasem… nie ma żadnego przepisu prawa (w tym międzynarodowego) stwierdzającego, iż polska szkoła czy przedszkole są świeckie (podobnie jak nie ma przepisu, że Polska jest państwem laickim). Taki przepis obowiązywał w PRL, ale Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 13 lutego 1991 r. (sygn. akt S 1/91) stwierdził, że zasada świeckości szkoły jest niespójna z systemem prawnym Rzeczypospolitej Polskiej. Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z 20 kwietnia 1993 r. (sygn. akt U 12/92) stwierdził, że odmawianie modlitwy w szkole publicznej przez tych, którzy sobie tego życzą, jest wypełnieniem konstytucyjnego prawa do swobody praktykowania religii, a uniemożliwienie tego typu praktyk stanowi naruszenie Konstytucji. Aby pogodzić różne stanowiska, niektóre szkoły decydują się na organizowanie jasełek w formie pozaszkolnej, np. w kościołach lub domach kultury.

Prawo a organizowanie jasełek w szkole

Obowiązujące w tym zakresie przepisy prawa przytacza dr Artur Górecki, Rektor Collegium Intermarium, b. dyrektor departamentu MEN odpowiedzialnego m.in. za kształcenie ogólne.

– W preambule Konstytucji RP czytamy, że Naród ustanowił Konstytucję będąc wdzięcznym „za kulturę zakorzenioną w chrześcijańskim dziedzictwie Narodu”. Zapisy te mają znaczenie normatywne, w ich świetle muszą być interpretowane wszystkie przepisy, które muszą zapewnić kultywowanie chrześcijańskiego dziedzictwa. Dotyczy to również systemu oświaty – tłumaczy dr. A. Górecki.

Ponadto dodaje, że zgodnie z preambułą ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe nauczanie i wychowanie ma respektować chrześcijański system wartości i służyć rozwijaniu poczucia poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego, zaś art. 13 ustawy o systemie oświaty mówi o tym, że na szkole i placówkach publicznych, jako instytucjach publicznych, ciąży obowiązek umożliwienia uczniom podtrzymywania ich tożsamości narodowej i religijnej.

– A zatem obchodzenie Świąt Bożego Narodzenia, w tym, kolędy, czy też wystawianie jasełek, nie tylko, że jest dopuszczalne, ale wręcz konieczne w świetle polskiego prawa. Działania te, w tych konkretnych sytuacjach, poza oczywistym wymiarem religijnym, mają charakter kulturowy, który w tym wypadku należy podkreślić – uważa Rektor Intermarium.

– Do tego dochodzi prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Mówi o tym art. 48 ust. 1 Konstytucji: „Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami” oraz art. 53 ust. 3, w którym czytamy, iż „Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami”. Centralne władze oświatowe ani dyrekcja konkretnej placówki nie może zabronić dzieciom, których rodzice sobie tego życzą, organizowania jasełek – konkluduje.

Jak znaleźć złoty środek?

Jasełka w szkole pozostają tematem, który budzi różne emocje i opinie. Z jednej strony są one cenną tradycją, która wzbogaca życie szkolne, z drugiej - mogą być emocjonalnie postrzegane jako naruszenie wolności wyznania. W Polsce nie ma ogólnokrajowego zakazu organizowania jasełek w szkołach. Kluczowe jest, aby decyzje w tej sprawie były podejmowane z uwzględnieniem różnorodności uczniów i ich rodzin, a także z poszanowaniem ich przekonań. Warto prowadzić dialog i szukać rozwiązań, które będą akceptowane przez całe społeczeństwo. Przywołane wyżej przepisy, a także autonomia szkoły pozwalają dyrektorowi szkoły – w porozumieniu ze środowiskiem rodziców – podejmować działania nawiązujące do świątecznych tradycji regionalnych i wpisujące się w tradycje, które kształtowały kulturę europejską. Jak powiedział słynny pisarz C.S. Lewis, autor „Opowieści z Narnii”: „Edukacja bez wartości, choć użyteczna, wydaje się raczej uczynić człowieka bardziej sprytnym diabłem”. Warto więc dążyć do tego, aby edukacja, w tym także szkolne jasełka, niosła ze sobą wartości budujące wspólnotę i szacunek dla każdego człowieka. W społeczeństwie demokratycznym i pluralistycznym tolerancja wymaga, aby szanować poglądy innych ludzi. Tak więc przeciwnicy jasełek i kolęd muszą tolerować poglądy innych osób, w tym katolików.