Włochy słyną z ceramiki. Działają tutaj tak znane w świecie ośrodki produkcji ceramiki jak Faenza, gdzie sztukę tę kultywuje się od I wieku przed Chrystusem, Deruta w Umbrii, Capodimonte (Neapol), Vietri sul Mare na Wybrzeżu Amalfitańskim, Grottaglie w Apulii, Caltagirone na Sycylii. W Abruzji z ceramiki słynie miejsowość Castelli.

Grzegorz Gałązka

I to właśnie stąd pochodzi ustawiony na placu św. Piotra żłóbek. Eksponowane figury zostały zrealizowane przez uczniów i profesorów Instytutu Sztuki „F.A. Grue” (obecnie jest to państwowe liceum artystyczne), którzy w latach 1965-1975 skupili się w swej działalności artystycznej na temacie Bożego Narodzenia. Powstała wtedy kolekcja licząca 54 figury, z których niewielką część wystawiono w Watykanie.

Należy zdać sobie więc sprawę, że figury, które dziś oglądamy na placu św. Piotra powstały ponad 50 lat temu.

Podziel się cytatem

Lata 60. i 70. ubiegłego wieku to lata fermentu politycznego, kulturowego i religijnego, który wpływał na twórczość artystyczną. W dziedzinie sztuki był to okres eksperymentowania i innowacji – porzucano tradycyjne formy reprezentacji figuratywnej, często na rzecz abstrakcji. Dlatego jest całkowicie uzasadnione, że w owym czasie w Instytucie Sztuki w Castelli, obok studiowania tradycyjnych technik, eksperymentowano, szukając nowych form sztuki, które dziś postrzegamy jako zerwanie z tradycyjnym przedstawieniem sceny Bożego Narodzenia.

Grzegorz Gałązka

W szopce z Castelli zachowana jest jedynie wielowiekowa technika ceramiki oraz charakterystyczna dla regionu Abruzji gama kolorów, natomiast postacie szopki mają bezprecedensowe formy - korpus ciała ma kształt walca, głowy są w formie kuli, przy prawie całkowitym braku kończyn. Postacie są statyczne, brakuje gestów i ruchu, wzrok figur utkwiony jest w widza, nie ma dialogu między nimi. Jak twierdzą autorzy, modeli do figur szukali w sztuce mezopotamskiej, w archaicznej sztuce Abruzji, czerpiąc także ze sztuki renesansu i baroku.

W refleksji nad tegorocznym żłóbkiem chciałbym przypomnieć nauczanie Kościoła dotyczące sztuki.

Podziel się cytatem

W soborowej Konstytucji o liturgii świętej „Sacrosanctum concilium” czytamy: „Do najszlachetniejszych dzieł ducha ludzkiego słusznie zalicza się sztuki piękne, zwłaszcza sztukę religijną i jej szczyt, mianowicie sztukę kościelną. Z natury swej dążą one do wyrażenia w jakiś sposób w dziełach ludzkich nieskończonego piękna Bożego”. Oczywiście Kościół nie narzuca jakiegoś niezmiennego kanonu piękna, dlatego Ojcowie Soborowi napisali: „Kościół żadnego stylu nie uważał jakby za swój własny, lecz stosownie do charakteru i warunków narodów oraz potrzeb różnych obrządków dopuszczał formy artystyczne każdej epoki, tworząc z biegiem wieków skarbiec sztuki, który z całą troską należy zachować. Także sztuka naszej epoki oraz wszystkich narodów i regionów może się swobodnie rozwijać w Kościele, byleby z należytą czcią i szacunkiem służyła świątyniom i obrzędom świętym, tak aby mogła swój głos dołączyć do tego cudownego hymnu chwały, który w poprzednich wiekach najwięksi artyści wyśpiewali na cześć wiary katolickiej”.

Włodzimierz Rędzioch /Niedziela

Należy przypomnieć, że cała tradycja biblijna nierozerwalnie łączyła sztukę z pięknem. Jan Paweł II w swym Liście do artystów pisał, że powołaniem artysty jest służba pięknu. Co więcej, Bóg „użycza artyście iskry swej transcendentnej mądrości i powołuje go do udziału w stwórczej mocy”. Trudno o większą nobilitację pracy artysty. Czy współcześni artyści dorośli do tak pojętej roli, a przede wszystkim czy aspirują do takiej roli? Wydaje mi się, że nie. Według wielu z nich dzieło sztuki musi intrygować, demaskować, prowokować, zmuszać do refleksji.

Hughes, Australijczyk, wybitny znawca sztuki, w sztuce współczesnej skrytykował kult nowości za wszelką cenę i radykalności, które nie stworzyły nic autentycznego i głębokiego, oraz manię eksperymentowania, które stało się banalne (metoda ta jest ważna w nauce, gdyż dzięki eksperymentom możemy odkryć prawdy naukowe - ale nie w sztuce). To chyba nie przypadek, że od kiedy artystów przestało interesować piękno, ludzie przestali się interesować sztuką. Milan Kundera stwierdził wprost, że żyjemy w epoce, w której sztuka – ta współczesna - jest niepotrzebna.

Franciszek przypisuje wielkie znaczenie tradycji żłóbka, dlatego napisał specjalnie mu poświęcony List Apostolski “Admirabile signum”.

Podziel się cytatem

Papież pisze w nim: „Godny podziwu znak żłóbka, tak drogi chrześcijanom, zawsze budzi zadziwienie i zdumienie. Przedstawienie wydarzenia narodzin Jezusa oznacza zwiastowanie tajemnicy wcielenia Syna Bożego, z prostotą i radością. Żłóbek jest jakby żywą Ewangelią, która wypływa z kart Pisma Świętego”.

Dlatego przed żłóbkiem watykańskim (nie piszę „szopką”, bo szopki nie ma - za figurami jest tylko przeźroczysta ściana i zadaszenie) każdy z nas powinien sobie odpowiedzieć na pytania: „Czy to przedstawienie sceny Bożego Narodzenia zachwyca mnie pięknem odzwierciedlającym nieskończone piękno Boga? Czy jest dla mnie godnym podziwu znakiem (admirabile signum)? Czy jest dla mnie „żywą Ewangelią”? Czy prowadzi mnie do Boga?

Podziel się cytatem

Jeżeli nie, jest alternatywa - w Watykanie można obejrzeć 100 innych szopek, które ze względu na przepisy sanitarne wystawiono nie w zamkniętym pomieszczeniu ale „na świeżym powietrzu”, pod lewą kolumnadą placu św. Piotra. Natomiast w samej Bazylice można podziwiać tradycyjną, monumentalną szopkę, którą ustawiono w Kaplicy Chrztu.